Unë jam një nga 2.5 milionë përdoruesit e sllovenishtes – dhe anglisht dhe gjermanisht folësit do të bënin mirë të ishin kurioz për ne
Ana Schnabl
Disa vite më parë, mora një ftesë nga një institucion kulturor gjerman për të prezantuar përmbledhjen time debutuese me tregime, e cila u përkthye në gjermanisht atë vit. Kushtet dhe kushtet ishin bujare: ne ju paguajmë (shumë, për sa më përket mua), ju presim për aq kohë sa të dëshironi (unë vendosa për tre netë), do të organizojmë një mikpritës që do librin tuaj – dhe nëse keni nevojë për ndonjë gjë tjetër, na tregoni!
Megjithatë, kishte një kërkesë të paraqitur në mënyrë diplomatike. Producentët donin që unë të flisja gjermanisht në këtë ngjarje. Ata më dëgjuan ta flisja rrjedhshëm në një intervistë me video dhe menduan se mund ta bëja lehtësisht përsëri. Si një fillestar dhe autori më i gjelbër që ka ecur ndonjëherë në Tokë, gëlltita ankthin tim dhe u pajtova me të. I kërkova me dashamirësi që të më dërgonin paraprakisht pyetjet e drejtuesit, që të përgatitesha për këtë premierë timen. Nuk përmenda se nuk kisha folur kurrë gjermanisht para një auditori të drejtpërdrejtë, as që kisha ndërmend t’i përkthej përgjigjet e mia nga sllovenishtja në gjermanisht dhe t’i mësoja përmendësh. Këtë e kisha bërë edhe për intervistën me video. Nuk isha vetëm punëtor, e shihni, kisha edhe një kujtesë të shkëlqyer.
Dy javë para ngjarjes, takova dy poetë të shquar në një festival në Ptuj, Slloveni. Unë ndava me ta frikën time të mprehtë: se në fakt nuk do të isha në gjendje t’i mësoja përmendësh përgjigjet e mia, sepse ende nuk më kishin dërguar një përmbledhje të diskutimit të planifikuar në mbrëmjen letrare.
Ata ishin të hutuar. “Por ata ju ftuan!” – thirrën ata. “Mund të vendosni edhe disa kushte!”
“Nuk dua të jem divë,” u përgjigja me turp.
“Diva? Ju jeni një shkrimtar që shkruan në sllovenisht dhe gjuha amtare e të cilit është sllovenishtja. Të ftuan si të tillë! Ju mund të kërkoni në fakt gjuhën tuaj, “tha i shpuari.
“Ti mund të pretendosh identitetin tënd,” shtoi ai me tatuazh.
Në rrugën time për në shtëpi, vendosa se ata kishin të drejtë. Mund të kisha qenë një fillestare, por tashmë kisha mësuar t’i kushtoja vëmendje njohurive të grave të mençura. Shkrova një email të shkurtër, duke shpjeguar se në fund të fundit do të më duhej një përkthyes. Më falni për njoftimin e vonuar, thashë, nuk ndihem gati të flas gjermanisht në një situatë stresuese. Bitte, haben Sie Verständnis.
Dhe të kuptuarit se ata ishin – pas disa të sigurta dhe ah-kjo-është-vërtet-shkurtër-njoftime. Megjithatë, papritmas mbrëmja që kisha frikë u bë një mbrëmje që arrita ta shijoja.
Shijoni plotësisht. Pasi u largova nga skena, u gëzova aq shumë, sa thuhet se buzëqesha, siç themi në sllovenisht, si një mace e pjekur. Duhet të isha shfaqur më pak introverte se zakonisht, sepse njerëzit më afroheshin dhe më uronin, si dhe komentonin librin tim. Personi i fundit që më foli ishte një zonjë që mbante një shall luksoz të kuq. Ajo më mbajti bërrylin dhe më tha: “Schnabl – kjo është gjermane, supozoj?”
“Është në të vërtetë karinthian austriak,” u përgjigja.
“Pra, atëherë duhet të flisni gjermanisht?”
Këtu shkojmë përsëri, mendova, por me mirësjellje u përgjigja: “Epo, po, por -”
“Ah,” më ndërpreu ajo, “do të kishte qenë kaq mbresëlënëse nëse do të kishe folur gjermanisht atje lart!”
Unë ngriva ose – për të përdorur një idiomë të mirë sllovene – qëndrova atje si një perëndi bliri. Megjithatë, mendimet e mia, të shtyra nga mësimi që kisha marrë nga ata poetë të mrekullueshëm, ishin në garë. E dini, doja të them, çfarë do të ishte mbresëlënëse për mua?
Doja ta pyesja këtë grua nëse e dinte se sllovenishtja është një nga gjuhët e pakta indo-evropiane që ende përdor rasën e dyfishtë. Ne në fakt jemi në gjendje t’i referohemi drejtpërdrejt “ne dyve” – midva – ose “ju dy” – vidva – ose “ata dy” – onadva – pa ngatërruar asnjëherë dëgjuesin ose lexuesin.
Një grup prej vetëm 2.5 milionë folësish sllovene në mbarë botën e përkulin gjuhën në të paktën 30 dialekte. Edhe njerëzit nga fshatrat fqinjë mund të mos flasin të njëjtin version të sllovenishtes. Për më tepër, do të më kishte habitur nëse ajo do ta dinte se një version i hershëm i sllovenishtes u shfaq për herë të parë në shtyp në vitin 1550 dhe se folësit dhe shkrimtarët e saj e kanë mbështetur gjuhën pavarësisht shekujve të kolonizimit, veçanërisht nga folësit e gjuhës së saj, ndër të tjera.
Këta folës të vegjël të gjuhës ia kanë dalë disi t’i rezistojnë presioneve të imperializmit dhe këtë këmbëngulje e festojnë thuajse maniakisht. Çdo vit botohen 800 deri në 1000 tituj të trillimeve ose poezive sllovene; Unë jam vetëm një kokërr rërë në një stuhi rëre autorësh dhe poetësh, një kokërr që megjithatë qëndronte përpara gruas në mish dhe mund t’i ofronte asaj një hapje në një sferë të re kulturore.
Asnjë gjuhë, qoftë ajo majhen (“e vogël”) apo gjigante, nuk ka ndonjë vlerë të brendshme; Vlera e saj i jepet vetëm nga folësit e saj, të cilët, ndoshta, i quajnë ato gjuhë një shtëpi ose, siç është me mua, një dashuri – gjë që, do të shtoja, nuk më bën një purist gjuhësor. Përkundrazi, unë besoj se slloveni mbijeton duke dhënë hua dhe duke u zgjeruar në vend që të refuzojë dhe të mbyllë. Është po aq e pamundur të imagjinosh dialektet sllovene pa gjermanizmat apo italizmat e tyre, sa është të imagjinosh që folësit slloven nuk do të hasin kurrë me kënaqësi disa shprehje në internet-anglisht – si “cringe” e bukur – që na detyrojnë të mendojmë të paktën për ekuivalentët tanë, nëse jo drejtpërdrejt i shpik ato.
Megjithatë, kam vënë re se sa më lehtë është për mua të them obvi (shkurt për “qartësisht”) sesa očitno dhe se si ndonjëherë fjalitë e plota, të njëpasnjëshme në anglisht më bien nga goja.
A më shqetëson kjo? A do të thotë kjo që slloveni jo vetëm që është në lëvizje, por edhe në arrati nga binjakët e rinj – anglishtja dhe interneti?
Jo, nuk ka. Gjuha që dua është një lojë. Mund t’i qasem me lojëra dhe pa shqetësim, por nëse zonjat me shalle të kuqe më shkelin hapësirën, unë do të reagoj ashpër, në mbrojtje.
Ajo që më shqetëson, ose më mirë më shqetëson, është mungesa e kuriozitetit bazë midis folësve të gjuhëve të mëdha ndaj gjuhëve të vogla, paaftësia e tyre shumë e zakonshme për t’i konsideruar gjuhët e vogla si mbretëri dhe jo thjesht shkretëtira në të cilat tingujt e çuditshëm udhëtojnë nga një dunë në tjetrën. Kjo më shqetëson, jo sepse dua që folësit slloven të hiqen nga vëmendja, të themi, anglishtfolësit ose sepse pres që njerëzit të mësojnë sllovenishten. Jo, kjo më bezdis për aq sa më bezdis çdo lloj injorimi i të privilegjuarve: nuk më pëlqen t’i shoh njerëzit që zgjedhin të mbeten të vegjël.
Ach, meine Güte. Doja t’i thosha të gjitha këto, por nuk munda, m’u desh të ktheja përgjigjen time. Siç e pranova, të flasësh gjermanisht në situata stresuese nuk më vjen lehtë. Përpiqesha t’i përgjigjesha asaj në gjermanisht, por kam frikë se zonja në fund nuk ishte e impresionuar me aftësitë e mia gjuhësore. Dyshoj për këtë sepse ajo u rrudh në fytyrë ndërsa fola dhe pasi mbarova, ajo u largua, siç themi në sllovenisht, me shpejtësi si rrufeja.
Ana Schnabl është një romanciere, redaktore dhe kritike sllovene
