Shënime udhëtimi
Nga Leonard Veizi
Qyteti i Durrësit nuk do të ketë më Portin Tregtar dhe sqepat e vinçave që zgjaten, ulen e ngrihen për të shkarkuar e ngarkuar mallrat nga vaporët, do të mbetet në kujtesë vetëm nga imazhet që na ka lënë Ish-Kinostudio, si në rastin e filmit “Horizonte të Hapura”, “Binarët”, “Kush është vrasësi”, etj, por edhe në filmat dokumentarë të kohës. Porti prej kohësh po zhvendoset për atje ku deri dje në mënyrë të papërfillshme quhej thjesht me emërtimin e mbartur në thuajse 2000 vite histori: Porto Romano…
…Me siguri nga hera e fundit që kam qenë në Porto Romano, – si stacioni fundor i Durrësit që ishte qendër e banuar, – duhet të kenë kaluar 20 vite. Por për të bërë plazh në këtë zonë të bregdetit duhet të kenë kaluar të paktën 35 vite.
Ishte stacioni i fundit ku autobusi që nisej nga stacioni çdo 30 minuta, bënte një kthesë të detyruar, sepse më tej rruga nuk të çonte askund.
Nostalgjia
Në vitet ’85 të shekullit të kaluar, për shkak se një i afërmi im ishte me banim në këtë pjesë periferike të Durrësit, shkoja shumë shpesh në zonë. Dhe ndihesha i familjarizuar me të. Porto Romano kishte një plazh të zbrazët, – që fillimisht nuk më joshte pasi isha mësuar të vërdallosesha të Pista, – por që mbushej me çadra ditore vetëm të dielave. Kushërinjtë e mi që jetuan për disa vite në atë zonë, më thanë se durrsakët, nuk e bënin plazhin as tek Teuta, as tek Hekurudha dhe as tek Iliria, të cilat për të thënë të vërtetën pushtoheshin nga pushuesit e shumtë të Tiranës që ishin jo vetëm ata të sezonit dyjavor, por edhe shumë nga ata ditorët që vinin me tren. Ditës së vetme të pushimit të atyre viteve ata i hipnin autobusit urban dhe zbarkonin në Porto Romano. Plazhi ishte i qetë dhe ujët e detit shumë i pastër. Dhe ndoshta kjo ishte një mënyrë se si vendalinjtë u shmangeshin kryeqytetasve fodullë.
Nga Tirana
Sot për të shkuar në Porto Romano nuk duhet shumë kohë në dispozicion.
Nga qendra e Tiranës për në zonën që njihet me emrin “Rinia” janë 44.6 kilometra të cilat mesatarisht përshkohen për 56 minuta.
Por që nga qendra e Durrësit, – po qe se marrim ndërtesën e Bashkisë si pikë referimi, – Porto Romano është 7.2 kilometra e cila në një rrugë të drejtë me emrin Aleksandër Goga, në një trafik normal disi të ngarkuar, përshkohet për rreth 20 minuta.
Për të shmangur trafikun, e që të mos futesh në qytet, e mira është që tek mbikalimi i Shkozetit, të marrësh djathtas tek rrethrrotullimi që të orienton me një tabelë “Unaza e Durrësit”. Dhe fill pas kësaj, tek rrethrrotullimi i dytë pak metra më poshtë nuk duhet të marrësh majtas, sepse ajo rrugë me trafik të rënduar vërtet të çon në unazën e qytetit, por duhet të ecësh drejt ku tabela të orienton “Parku energjitik”. Rruga është e drejtë dhe e gjerë dhe kalon mes përmes ish-kënetës së dikurshme, që prej vitesh është bonifikuar, por që nuk do shumë për të kuptuar se vende-vende, fusha merr sërish ujë dhe është e gatshme të kthehet menjëherë në gjendjen e mëparshme, nëse nuk do të funksionojnë kanalet kulluese dhe hidrovorët.
Rruga
Investim me gjatësi rreth 6 km është pjesë e aksit të ri rrugor që lidh autostradën Tiranë-Durrës me zonën e Porto Romanos. Ky projekt i rëndësishëm po lehtëson ndjeshëm trafikun dhe është në funksion të Parkut Energjitik, Portit Industrial, si dhe zonave të lira ekonomike.
Në anën e djathtë të rrugës ndeshesh me një bllok pallatesh të reja të sistemuara por ende të pabanuara. I përkasin zonës së Spitallës. Kjo është një lagje e re me ndërtesa të bëra për ata që humbën shtëpitë e tyre pas tërmetit të nëntorit 2019.
Duhet edhe disa minuta për të mbërritur në destinacion. Kalojmë dhe nja dy rrethrrotullime të tjera. Një herë ecën drejt e për së dyti kthehesh majtas. Dhe aty sërish në të djathtë do të ndeshesh me disa fusha futbolli. Zona pranë Porto Romanos që është përdorur për shumë vite për hedhjen e mbeturinave të qytetit të Durrësit, është kthyer tashmë në një park të madh urban. Projekti Eco Park, një territor prej 155 mijë metrash katrorë, ka transformuar zonën e Porto Romanos nga një landfill ku hidheshin 80-90 mijë tonë mbetje në vit, në një park ekologjik që shërben për qytetin e Durrësit.
Mbërrijmë në destinacion.
Terreni
Porti duket që tej. Ka filluar lëvizja dhe makinat e tonazhit të rëndë lëvizin rrugës. Në port gjenden anije transporti të ankoruara dhe vinça pune. Pamja nga buza e detit është relaksuese. Varka peshkimi që qëndrojnë të lidhura e lëkunden nga valët e detit, por duket që janë pushim po aq sa të zotët e tyre. Dhe po aq nuk funksionon asnjë nga restorantet me prodhime deti. Zona duket e shkretë edhe pse dita është plot diell. Një nënstacion elektrik gjithashtu është në ndërtim. Ndërkohë që depozitat e karburanteve duket se e kanë nisur aktivitetin.
Nga raportimet e mëparshme, mësojmë se plazhi i Porto Romanos rrezikonte të zhdukej, pasi për shkak të erozionit, brenda pak viteve deti kishte hyrë rreth 15 metra në brendësi të tokës.
Porti i Durrësit do të zhvendoset në Porto Romano duke ndërtuar nga e para këtë infrastrukturë. Kjo erdhi pas miratimit të një tjetër investimi mbi Portin ekzistues në Durrës ku do të zhvillohet “Durrës Marina & Yachts”.
Natyrisht ndërtimi i Portit ka sjellë jo pak shqetësime për banorët e zonës, të cilën janë ankuar edhe për ndotje të ambientit. Por ja që zhvillimi, i ka të mirat dhe të këqijat bashkë.
Në një distancë prej rreth 2-3 km më në jug ndodhet zona e parashikuar për realizimin e parkut fotovoltaik të Spitallës. Ky është dhe parku i dytë fotovoltaik më të madh në vend. Kjo zonë do të shndërrohet në zonë industriale dhe do të vihet në shërbim të portit të ri. Pranë portit, në verilindje dhe jugperëndim të fshatit Rinia, janë parashikuar ndërtime rezidenciale.
Me sa duket, për pak vite zona do të lulëzojë.
Arkeologjia
Dikur një zonë pak e banuar tanimë Porto Romano ka 20 mijë banorë të cilët kanë ardhur nga rrethe të ndryshme të vendit, por kryesisht nga verilindja.
Por Porto Romano ka qenë i banuar qysh në lashtësi. Jo më kot ka dhe këtë emër.
Porto Romano është edhe një vend arkeologjik, sepse nëse ka mbetur toponimi “Porto Romano”, do të thotë që aty ka qenë një port ku zbarkonin anijet e ushtrisë së Romës, e cila natyrisht ka pasur dhe fortifikatat mbrojtëse. Sot disa mure gjenden mbi ujë, por shumica e tyre janë nën det, që nga koha kur Durrësi është goditur nga tërmetet e fuqishme që kanë shkatërruar qytetin antik dhe shumicën e fortifikimeve.
Sipas historianëve dhe ekspertëve të arkeologjisë, gërmadhat e Porto-Romanos i përkisnin sistemit të fortifikimit të perandorit Anastas I. Të tilla mure po të kësaj periudhe dhe të të njëjtit perandor, ka edhe në qytetin e Durrësit.
Tanimë duket se Porto Romano nga një plazh i harruar, po kthehet në një zonë e cila do të ketë lëvizje pa fund. Dhe këtë mendohet se do t’ia japë ndërtimi i Portit të Ri, i shoqëruar dhe me resorte të shumta buzë detit.
Për më tej, na duhet të mbetemi në pritje…
